Metafiziğin tanımını net bir şekilde yapmamızın mümkün olmadığını gördük. Peki ama bilim ve metafiziği birbirinden nasıl ayırabiliriz? Bilim de varlığa dair en temel sorularla uğraşmıyor mu? Bu durumda ne yapacağız? Bilimi felsefeden, özellikle de metafizikten, ayıramamak bir problem değil mi? Metafizik bilim dışı bir faaliyet sonuçta... Bilim dışı bir faaliyetin bilime ‘taşması’, bilim açısından bir problem değil mi? Bilimin metafiziksel kavramlarla işi varsa, bu bilimin gözlemin ötesine geçen bir takım iddialarda bulunmasını gerektiriyor. Ama bilim sadece gözleme dayalıysa bunu yapmaması gerekmez mi?

Bunlar gibi sorular bazı bilim felsefecilerini bilimi metafizikten elden geldiğince ‘arındırmak’ gerektiği düşüncesine itmiştir. Örneğin nedensellik gibi kavramlar bile bazı bilim felsefecileri tarafından ‘metafiziksel’ bulunmuş, bu nedenle de bilimin bu tarz metafiziksel kabullere sahip olmadan yapılması gerektiği, bilimin amaçlaması gereken tek şeyin metafiziksel anlamda ‘gerçekliğe ulaşmak’ değil deneye/deneyime uygunluk olduğu öne sürülmüştür. Bu yaklaşım en meşhur savunucusu Amerikalı bilim felsefecisi Bas van Fraassen olan ‘inşacı ampirizm’dir.

Ancak çoğu bilim felsefecisi ve metafizikçi Bas van Fraassen kadar ileri gitmez. Bilimin ‘gerçeklikle’ ilgilendiği, nelerin var olduğu gibi konularda bilgi verdiği genellikle kabul edilir. Bu durumda bilim ve metafizik bir anlamda ‘aynı işle uğraşan’ disiplinler olarak görülebilir. Her iki disiplin de bize varlığın ve var olan şeylerin doğasına dair bilgi vermeye çalışır.

Bu durumda bilim ve metafizik arasına sınır çizilecekse bu sınırın iki disiplinin amaçları ve konuları açısından çekilmesinde bazı problemler vardır. Nihai anlamda bilimler de, metafizik de gerçekliğe dair ‘büyük resmi’ bizlere sunmaya çalışır. Nihai anlamda bilimler de, metafizik de gerçeklikle ilgilenir. Ancak bu disiplinlerin aynı amaca ulaşmak için kullandıkları araçlar ve meselelere yaklaştıkları yönler birbirlerinden farklıdır.

Örnek verelim. Bir fizikçi en temel fiziksel parçacıkların neler olduklarını sorar. Ancak öyle varlık soruları vardır ki, bunlar en kuramsal fizik dalında dahi sorulmaya gerek duyulmayan kadar ‘derin’ sorulardırlar. Mesela hemen hemen hiçbir fizikçi matematiği kullanmasına rağmen ‘sayılar bizden bağımsız bir şekilde var mıdır?’ sorusunu fizik yaparken sormaz. Hiçbir fizikçi, fizik yaparken çeşitli fiziksel özelliklerden bahsetse de, özellikler var mıdır sorusu hakkında bir fizikçi olarak düşünmez. Fizikçiler şeylerin birbirlerine neden olmalarından bahsetmelerine rağmen pek çoğu nedenselliğin doğası hakkında kafa yormayı tercih etmez. Hem metafizikçi hem de fizikçi gerçeklik hakkında çeşitli sonuçlara varmaya çalışsa da metafizikçi sorduğu kimi sorular nedeniyle fizikçinin ilgilendiği sorulardan daha farklı sorularla ilgilenir. Bu, metafizikçinin ilgilendiği soruların her zaman fizikçinin ilgilendiği bütün sorulardan daha ‘temel’ olduğu anlamına gelmez. Ancak metafizikçi bu sorularla da ilgilenmesi açısından fizikçiden ayrılır.


Microsoft
Metafiziğin bilimden ayrıldığı bir diğer nokta yöntemidir. Kuşkusuz metafizikçiler de gözleme başvururlar. Bu gözlem basit duyu gözlemi olabileceği gibi iç gözlem de olabilir. Hatta metafizikçiler metafiziksel akıl yürütmelerinde bilimin verilerini de kullanabilirler ve çeşitli metafiziksel pozisyonların belli bilimsel veriler tarafından daha muhtemel kılındığını söyleyebilirler. Ancak metafizikçiler neredeyse hiçbir zaman bizzat bilim insanlarının yaptığı türden çalışmalar yapmazlar. Yaptıkları işin deneye ve deneyime dayanan bölümü bilime kıyasla daha sınırlıdır.

Öte yandan metafizikle bilim arasında kısmi bir örtüşmenin olduğu da barizdir. İki alan da gerçekliğin doğasıyla ilgilenir. Metafiziğin ‘Büyük Resim Tanımı’ da metafizikle bilim arasındaki ayrımın keskin bir ayrım değil, dereceli bir ayrım olduğunu ima ediyordu. Yani metafizikle bilimin arasında bir sürekliliğin olduğu görüşü kısmen daha makuldür denebilir. Varlığın doğasına dair sorular gözlemle araştırılmaya ne kadar müsaitlerse o derecede bilimsel sorular haline gelirler. Öte yandan varlığın doğasıyla ilgili, bu şekilde cevaplanmaya müsait olmayan problemlerse metafiziğin konusu olurlar. Burada bir derecelilik söz konusudur. Bazı sorular daha bariz bir şekilde bilimin konusuyken bazı sorularsa daha bariz bir şekilde metafiziğin konusudur. Metafiziğin varlığa dair en temel sorularla ilgilenen disiplin olduğu şeklindeki tanım muğlak olması nedeniyle bilimle metafiziğin arasındaki bu sürekliliği daha doğru bir şekilde yakalar.

Şöyle düşünebiliriz: Metafizikle kastettiğimiz şey aslında ‘felsefi metafizik’tir. Yani felsefenin yöntemsel araçlarıyla yapılan metafiziktir. Bilimse, ne tür şeylerin var olduğu, bu şeylerin aralarındaki ilişkilerin nasıl olduğu gibi problemlerle ilgilendiği nispetle ‘ampirik’ ya da ‘deneysel metafizik’ ile uğraşır. Dolayısıyla ortada bilimsel metafizik ve felsefi metafizik olmak üzere iki tür metafiziğin olduğundan bahsetmemiz, bilimle metafizik arasındaki ayrımın bir tür değil de derece ayrımı olduğunu söylememiz daha doğru olur.

__________________
Her İnsan Kendisinin Tanrısıdır.